12 Oca Egzersiz ve Ruh Sağlığı: Faydalardan Risklere Kadar Her Şey
Egzersiz ve Ruh Sağlığı
Egzersiz ve ruh sağlığı arasındaki ilişkiye dair pek çok araştırma yapılmıştır. Düzenli fiziksel aktivitenin zihinsel sağlığı önemli ölçüde iyileştirebileceği ve depresyon, anksiyete ve stres semptomlarını azaltabileceği birçok defa araştırmalarla öne sürülmüştür. Hatta fiziksel aktivitenin zihinsel refahı psikoterapi kadar eşit derecede artırabileceği ileri sürülmektedir. Biliyoruz ki sadece 20-40 dakikalık egzersiz birkaç saat boyunca kaygıyı azaltabilir ve olumsuz ruh halini iyileştirebilir, özellikle de akut stres halinde egzersizin faydası daha belirgin hissedilir.
Ek olarak, depresyon tanısı olan kişilerde fiziksel aktivite ilk basamak tedavide yeri olmasına rağmen en zor hayata geçirilen öneridir, ancak ruhsal iyilik haline dair egzersizin faydaları anksiyete bozukluklarında olduğu gibi depresyon tanısı olan kişilerde, olmayanlara kıyasla daha belirgindir. Ayrıca, tahammülsüzlük, kafa karışıklığı, mental yorgunluk, odaklanma güçlükleri, gerginlik, enerji azlığı ve depresif ruh hali, egzersizle hafifletilebilir, yakınmaları olan bireylerden egzersiz öncesi ve sonrası skorları karşılaştırması istenerek fiziksel egzersize dair motivasyonlarının artırılması amaçlanır. Egzersiz olumlu duygular, özsaygı ve kimlik duygusunun gelişmesine katkı sağlayabilir. Diğer taraftan bazı kişilerde davranışsal bağımlılığa yol açabilir.
Bağımlılık, stres ve endişe gibi içsel rahatsızlıkların azaltılması amacıyla bireyde rahatlama sağladığı düşünülen davranışsal süreçlerdir. Bağımlılık döngüsünde tekrarlanan davranışları kontrol etmek güçtür. Olumsuz sonuçlarına rağmen davranış sürdürülmeye devam eder.Egzersiz bağımlılığı davranışsal bağımlılık olarak son yıllarda dikkatleri çekmektedir.
Egzersiz bağımlılığı, olumsuz fiziksel, psikolojik ve/veya sosyal sonuçları olan sağlıksız egzersiz takıntısıyla karakterize edilen davranışsal bir bağımlılıktır. Toplumda yaygınlığı %3 olarak değerlendirilen egzersiz bağımlılığı, fiziksel kondisyona ilişkin sağlıksız bir takıntıdır ve şu anda Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nda (DSM-5) “davranışsal bağımlılık” altında sınıflandırılmaktadır. Fiziksel ve zihinsel sağlığınıza yarardan çok zarar verebilir ve egzersiz yapmanın önünde bir engel varsa yaralanmalara, yorgunluk ve yetersiz dinlenmeden kaynaklanan fiziksel hasara, potansiyel yetersiz beslenmenin yanı sıra kaygı, kararmsarlık ve ruhsal iyilik halinin azalmasına neden olabilir.
Ne zaman egzersiz bağımlılığı aklımıza gelmelidir?
Sağlıklı düzenli egzersizi egzersiz bağımlılığından ayıran çeşitli özellikler vardır.Egzersiz bağımlılığı 7 faktörle ele alınır;
- Tolerans :
İster hafif bir iyilik hali ister yüksek bir çoşku ya da sadece başarı hissi olsun, bu duyguyu tekrar elde etmek adına egzersiz miktarının arttırılması - Yoksunluk Bulguları:
Birey egzersiz yapmadığı zamanlarda olumsuz duygular (anksiyete, huzursuzluk, sinirlilik) ve uyku sorunları gibi şikayetler yaşar. - Kontrol azlığı:
Egzersiz düzeyini azaltamama ve belli bir süre egzersizi bırakamama - Nüksetme:
Amaçlanan rutine bağlı kalamama (örneğin, egzersiz için gereken süreyi aşmak veya sürekli olarak amaçlanan süreyi aşmak) - Belirginlik:
Egzersiz en önemli aktivitedir. Egzersizin doğrudan bir sonucu olarak sosyal, mesleki ve/veya eğlence faaliyetleri daha az sıklıkla gerçekleşir veya durdurulur. - Çatışma:
Bir kişi, bu aktivitenin fiziksel, psikolojik ve/veya kişilerarası sorunlar yarattığını veya şiddetlendirdiğini bilmesine rağmen egzersiz yapmaya devam eder. - Ruh hali değişikliği:
Egzersiz, beklenen fitness hedeflerinin ötesinde bir refah ve mutluluk duygusu sağlar ve insanlar egzersiz yapmazlarsa kendilerini üzgün hissederler.
Egzersiz bağımlısı olabileceğinizi gösteren uyarı işaretlerinden bazıları şunlardır:
- Egzersiz yapmazsanız suçlu veya endişeli hissetmek.
- Normal programınıza uygunsuz veya bozucu olsa bile egzersiz yapmak.
- Egzersiz yapmanız gerektiğinden hayatınızdaki diğer şeyler için zamanınız azalıyor.
- Egzersiz yapamadığınız zaman yoksunluk belirtileri hissetmek.
- Egzersizin artık eğlenceli ya da keyifli olmadığını hissetmek.
- Yaralandığınızda veya hasta olduğunuzda bile egzersiz yapmak.
- Egzersiz yapmak için iş, okul veya sosyal etkinlikleri atlamak.
Egzersiz bağımlılığının nedenleri ve risk faktörleri arasında genetik (biyoloji), çevresel koşullar ve psikolojik faktörler yer alır. İyi haber şu ki, egzersiz bağımlılığıyla baş etmenin ve üstesinden gelmenin yolları var.Bilişsel-davranışçı terapi (CBT) ve motivasyonel görüşme egzersiz bağımlılığı için genellikle tavsiye edilir. Bu teknikler, insanların bağımlılıklarının yarattığı olumsuz etkileri fark etmelerine yardımcı olarak çalışır.
Davranışlarının sorun olduğunun belirlenmesi kişiyi tedavi olmaya motive etmeyi amaçlar. Bir kez motive olduklarında, dikkatlerini bedenlerini kontrol etme ve takıntılı bir şekilde egzersiz yapma ile ilgili otomatik düşünceleri tanımlamaya odaklayabilirler.Klinisyenler ayrıca egzersiz bağımlılığı olan bir kişinin bağımlılığını yönetmeye yardımcı olacak stratejiler oluşturarak ve egzersizden uzak durmayı veya daha düşük düzeyde egzersiz yapmayı ödüllendirerek de yardımcı olabilir.
Egzersiz bağımlılığı, olumlu sonuçlardan çok olumsuz sonuçları olan egzersiz davranışıyla karakterize edilen bir durumdur. Diğer bağımlılık türlerinde olduğu gibi, sağlığınızı iyileştirmek veya stresi azaltmak gibi iyi niyetlerle başlayan şeyler, hayatınızın tamamen yönetilemez hale gelmesine neden olabilir.Egzersiz yapan herkes egzersiz bağımlılığı geliştiremese de nedenleri, uyarı işaretlerini, risk faktörlerini ve ne zaman tedaviye başvurulması gerektiğini bilmek önemlidir.
Uzm. Dr. Pelin BOZKURT, Psikiyatri