Çölyak Nedir? Çölyakla Yaşam

Çölyak hastalığı genetik olarak yatkın bireylerde başlıca buğdaydaki gluten ve arpa, yulaf, çavdar gibi tahıllardaki gluten benzeri diğer tahıl proteinlerine karşı gelişen ince bağırsaktaki kalıcı emilim bozukluğudur. Gluten duyarlı enteropati ya da çölyak “sprue”olarak da adlandırılır. Çölyak hastalığı alerji ile çok karıştırılsa da bir alerji değil intoleranstır. Besin alerjilerinde vücudumuzda bir bağışıklık sistemi yanıtı varken besin intoleransı durumlarında sindirim sistemi yanıtı vardır. Çölyak hastalarında da bu yanıt tahıl proteinlerindeki glutene karşıdır. Gluten proteini gliadin ve glutenin olmak üzere iki fraksiyondan oluşmaktadır ve hemen hemen eşit oranlarda bulunmaktadır. Bahsettiğimiz fraksiyonlar çölyak hastaları için toksik olabilmektedir. Dolayısıyla çölyak hastalığının başlıca tedavisi ömür boyu süren glutensiz beslenmedir.

Glutensiz diyet tedavisinde yasaklanan besinler:

  • Buğday ve türevleri (bulgur, makarna, kuskus, irmik, şehriye)
  • Arpa
  • Malt
  • Çavdar

Glutensiz diyet tedavisinde izin verilen besinler:

  • Pirinç
  • Mısır
  • Karabuğday
  • Kinoa
  • Meyve ve sebzeler
  • Kuru baklagiller
  • Kuru yemişler
  • Bitkisel yağlar
  • Süt ve türevleri
  • Et, tavuk, balık
  • Yumurta
  • Tereyağı

Gluten proteini içeren buğday, arpa, çavdar gıda endüstrisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Ekmek, bisküvi, kek, pasta vb. fırıncılık ürünlerinin yanı sıra et, sosis, çorba gibi hazır gıdalarda da kullanılır. Çölyak hastaları bu ürünleri satın alırken sormalı ve etiket okumayı atlamamalıdırlar. Bunların yanı sıra paketli gıdalarda anlamı, içeriği bilinmeyen bir çok gıda katkı maddesi de mevcut. Çölyak hastaları için izin verilen/ verilmeyen gıda katkı maddeleri ise şu şekilde;

İzin verilen: Sitrik asit, malik asit, tartarik asit, maltodekstrin, dekstrin, distile beyaz sirke, şeker, karamal rengi, aspartam, jelatin, vanilya ekstratı, monosodyum glutamat, yapay/doğal renklendiriciler ve tatlandırıcılar.

İzin verilmeyen: Buğday nişastası, soya sosu, modifiye nişastası, malt ekstratları, malt içeren içecekler, hidrolize/tekstüre bitkisel protein, salata sosları

Ayrıca çölyak hastaları günlük yaşantılarında bulaşma riskine karşı da önlem almalıdır. Gluten besinlere yaygın olarak, ortak mutfak eşyaları kullanıldığında ya da ortak pişirme/depolama kullanıldığında temas edebilir. Bu nedenle eğer imkan varsa ekmek tahtası, tost makineleri, bıçak, kaşık, fırın ayrılmalıdır. Ortak kullanım olacaksa kullanılmadan önce yıkanmalı ve çölyaklı bireyin hazırlığı ilk olmalıdır. Fakat teflon veya tahta kaşık/kesme tahtası gibi araç gereçler yıkansa da glutenden arınmayabilir buna dikkat etmelisiniz. Açık besin almamaya özen göstermelisiniz çünkü gluten içeren diğer açık ürünlerden hava yoluyla bulaşabilir. Buğday unu saatlerce havada kalabilir ve eğer solunursa sindirim sistemine yerleşebilir. Dolayısıyla buğday ununun kullanıldığı alanlardan olabildiğinde uzak durmaya çalışın.

Sağlığınızla ilgili birçok konuda fikir ve destek almak için https://dartraininghouse.com/personal-training-beslenme/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

DYT. İdil Usluoğlu